معرفی
موقعيت جغرافيايي
استان خوزستان با مساحتي بالغ بر 64664 كيلومتر مربع در جنوب غربي ايران واقع شده است.براساس آخرين تقسيمات كشوري در سال 1375، شهرستان‌هاي استان خوزستان عبارتند از: آبادان، انديمشك،اهواز، ايذه، باغملك، بندر ماهشهر، بهبهان، خرمشهر، دزفول، دشت آزادگان، رامهرمز، شادگان، شوش، شوشترو مسجد سليمان. استان خوزستان از نظر ناهمواري‌ها به دو قسمت جلگه‌اي و كوهستاني تقسيم مي‌شود. ناحيه جلگه‌اي‌خوزستان در قسمت جنوب و غرب استان از آبرفتهاي رودهاي كارون، كرخه و جراحي تشكيل شده است. ناحيه‌كوهستاني خوزستان در قسمت شمال و شرق استان واقع شده و جزء بخش جنوبي رشته كوه زاگرس مي‌باشد
جمعیت استان
استان خوزستان در سال 1375، حدود 3746700 نفر جمعيّت داشت كه از اين تعداد52/62 درصد در نقاط شهري و 51/36 درصد در نقاط روستايي سكونت داشته‌اند .
تاريخ و فرهنگ،خوزستان
استان خوزستان يكي از كهن‌ترين كانون‌هاي تمدن بشري است. كه قدمت آن در شوش به 6000سال پيش مي‌رسد. در هزاره چهارم قبل از ميلاد دولت مقتدر عيلام در شوش پايه گذاري شد و در هزاره اوّل‌پيش از ميلاد، توسط آشوريان منقرض گرديد
در سال 640 ق . م شوش به دست آشوري‌ها تسخير و به دو بخش تقسيم شد. قسمت شمالي يعني "انزان"به دست پارس‌ها افتاد كه از مدّت‌ها پيش در اين ناحيه مسكن گزيده بودند و قسمت جنوبي آن به تصرف آشوردرآمد. در سال 538 ق . م كوروش هخامنشي به بابل لشكر كشيد و سرزمين عيلام را تصرف كرد و شهر شوش رابه عنوان يكي از پايتخت‌هاي هخامنشي برگزيد. داريوش در سال 521 ق. م شوش را مورد توجه قرار داد و در آن‌كاخ باشكوهي به نام "هديش" احداث كرد.با حمله اسكندر دوران اوج و شكوه سلطنت خيره كننده هخامنشيان به‌پايان رسيد. پس از اسكندر دولت سلوكي به قدرت رسيد. در سال 187 قبل از ميلاد در اثر ضعف دولت سلوكي،پارس و خوزستان متحد شد و از دولت سلوكي جدا شدند
مهرداد اوّل اشكاني (164 - 140 ق . م) شاه سلوكي‌را در جنگي شكست داد و شخصي از خاندان اشكاني را به حكومت خوزستان منصوب كرد. با قدرت گرفتن‌ساسانيان اين ناحيه به صورت خيره كننده‌اي رو به عمران و آبادي گذاشت. حكومت ساساني بناهاي زيادي دراهواز، شوشتر و شمال انديمشك ايجاد كرد. پس از شكست ايران بدست عرب‌هاي مسلمان حكومت خوزستان‌به دست خلفاي اموي و عباسيان افتاد. در اواسط سده سوم ه . ق دولت عباسيان رو به انحطاط گذاشت. يعقوب‌ليث از سيستان علم استقلال برافراشت و سرانجام در شوش و شوشتر استقرار يافت. در سال 326 ه . ق‌معزالدوله ديلمي كرمان و خوزستان را تصرف كرد. از سال 443 ه . ق تا سال 845 ه . ق به ترتيب‌خوارزمشاهيان، خاندان شلمه افشار، اتابكان فارس، آل مظفر، آل جلاير، تيموريان بر تمام يا قسمتي ازخوزستان حكومت كردند
در سال 845 ه . ق جنبش مذهبي مشعشعيان در اين نواحي شكل گرفت. پادشاهان صفوي چندين بار براي سركوب مشعشعيان و افشار لشكر كشيدند. نادر شاه افشار در سال 1142 ه . ق روانه‌خوزستان شد. پس از درگذشت كريم‌خان زند خوزستان دچار هرج و مرج شد. در زمان فتحعلي شاه قاجارخوزستان به دو بخش تقسيم شد
پس از جنگ ايران و انگليس در سال 1273 ه . ق تا چهل سال خوزستان آرام بود. در اين زمان عشاير عرب‌به چند بخش تقسيم شده و هر بخش شيخي جداگانه داشت. طي 80 سال گذشته استان خوزستان - غير ازدوران جنگ تحميلي عراق بر ايران - همواره توسعه يافته و امروزه يكي از نواحي استراتژيك ايران به حساب‌مي‌آيد.
آب و هوا
استان خوزستان در مناطق كوهستاني و مرتفع تابستان‌هاي معتدل و زمستان‌هاي سرد و در نواحي‌كوهپايه‌اي آب و هواي نيمه بياباني دارد. در نواحي پست و جلگه‌اي به طرف جنوب و جنوب شرقي‌خصوصيات آب و هوا از نيمه بياباني به بياباني كناره‌اي تبديل مي‌شود. زمستان‌هاي اين ناحيه، كوتاه و معتدل وتابستان‌هاي آن طولاني و گرم است
خوزستان تحت تأثير سه نوع باد قرار دارد: اوّل، جريان سرد نواحي كوهستاني كه در زمستان به طرف خليج‌فارس مي‌وزد و هواي سردي را همراه مي‌آورد. دوّم، بادهاي ساحلي كه گاهگاهي در تابستان از طرف خليج فارس‌همراه با رطوبت زياد و گرما به سوي جلگه‌ها مي‌وزد و به باد شرجي معروف است. سوم، بادي است كه از طرف‌عربستان به نام "سموم" مي‌وزد و هميشه مقداري غبار خاك و شن همراه دارد و هنگام عبور از روي خليج فارس‌رطوبت زيادي را در خود ذخيره مي‌كند.
سوغاتي ها و صنايع دستي
صنايع دستي استان خوزستان خاصه منسوجات و صنعت حرير بافي در گذشته معروف بود.المقدسي جغرافيدان عرب از منسوجات شهر ياد كرده است. عباي نازك و ضخيم شوشتر و اطراف آن مشهوراست. در شادگان نيز عبابافي رواج دارد. در خوزستان بافت مقنعه و بافت "چَفيه" رواج دارد. همچنين در شوشترملحفه (ملافه) و در دزفول لنگ بافته مي‌شود. جاجيم بافي در شادگان رايج است. ساير صنايع دستي استان‌خوزستان عبارتند از: قاليبافي، قلابدوزي، جاجيم و گليم، حصير و بوريا، چادر شب، ورشو سازي، چوقابافي و گبه‌بافي كه بيشتر توسط عشاير بختياري و عرب بافته مي‌شوند .
موزه ها
موزه هفت تپه،دزفول
موزه شوش،شوش
آثار باستانی و جاذبه های گردشگری
مزرعه هور در دزفول
هور مزرعه بين دو رودخانه دز و كرخه (در جنوب دزفول) قرار گرفته است و بخشی از آب رودخانه شاوور به آن می ريزد. آب هور مزرعه در فعاليت های كشاورزی ساكنين محل (عشاير مزرعه و تنيس) نقش مهمی دارد و نوعی برنج محلی، معروف به برنج حويزه در حاشيه كمربندی اين هور كشت می شود.
سد كرخه
چغازنبيل، شوش
در بين حصار دوم و سوم بقاياي تصفيه خانه آب واقع شده‌است. تصفيه خانه آب چغازنبيل به منظور تأمين آب آشاميدني شهر احداث شده كه در شمار قديمي‌ترين‌تأسيسات آبرساني بشمار مي‌رود. در مركز حصار سوم معبد اصلي (زيگورات) قرار دارد. معبد اصلي به ابعاد105*105 متر در جهات اصلي چهارگانه احداث شده است
اين معبد با استفاده از ميليون‌ها آجر و در 5 طبقه ساخته شده بود كه در حال حاضر دو طبقه آن باقيمانده‌است. به غير از طبقه اول و پنجم، تمامي طبقات از خشت پر شده‌اند، طبقه پنجم كه مرتفعترين طبقه محسوب‌مي‌شد، جايگاه قرار دادن الهه‌ها و بت‌ها بوده است. مهّم‌ترين الهه به نام خداي "اينشوشيناك" يا خداي خاص‌شهر شوش معروف بوده است. بر روي ديوارهاي معبد آجرهايي به خط ميخي مشاهده مي‌شود كه همگي متني‌يكسان دارند و بيانگر نام پادشاه و هدف او از ساخت اين معبد است .
در اطراف معبد و بر روي كف اصلي دوسكوي مدور بريده مشاهده مي‌شود. برخي آن‌ها را سكوي قربانگاه و برخي ديگر محل ستاره‌شناسي دانسته‌اند.مجموعه اين شهر و آثار تمدن عيلام در هفت تپه در سال 640 پيش از ميلاد توسط حمله آشوريان به سر كردگي"آشوربانيپال" ويران گرديد و حاكميت عيلاميها پس از هزاران سال منقرض شد .
كاخ شائور(اردشير)،شوش
آرامگاه شاه ابوالقاسم،دزفول
قسمت بالايي‌اين سردر در دوره ايلخاني گچبري شده است. در اين بقعه، ضريحي چوبين با مشبك فلزي بدون كتيبه قرار داده‌اند.برخي از محققان بر اين اعتقادند كه اين بقعه، مدفن يعقوب ليث است كه در سال 265 ه . ق در نزديكي جندي‌شاپور و نزديك بقعه قديمي شابوالقاسم درگذشته است.
كرخه به عنوان يكي از چهار منطقه طبيعي كشور شناخته شده است كه از نظر زيست محيطي ارزش فراواني‌دارد. زيستگاه كرخه از روستاي سرخه در جنوب جاده انديمشك - دهلران تا روستاي خلاف در شمال حميديه‌اهواز يكي از مهمترين زيستگاه‌هاي طبيعي حيات‌وحش به شمار مي‌رود و گونه گوزن زرد ايراني آن بسيارمعروف است. زيستگاه كرخه بيش از 13 هزار هكتار مساحت دارد
گونه‌هاي جانوري استان خوزستان بويژه در ناحيه كرخه عبارتند از: غاز، حواصيل، اردك، لك لك، مرغ،هوبره، مرغ نوك دراز، تيهو، كبك، قمري، سار، كلاغ سياه، شير، پلنگ، آهو، گراز، موش، گربه تيغي يا تشي،سنجاب، ميش و... كه در پيوستگي با طبيعت و اقليم و گونه‌هاي گياهي و آبزيان جذابيتي منحصربه‌فرد دارند
جنگل ها و دشت ها،خوزستان
بر اثر تنوع آب و هوا و نوع خاك برخي از مناطق خوزستان را جنگل‌هاي تفنفك مركب از بوته‌زار، درختچه ودرختان پوشانيده است. در دامنه كوه سفولك جنگل بزرگي از درختان بلوط، بادام جنگلي و غيره وجود دارد. دركرانه‌هاي رودخانه كرخه جنگل بزرگي ايجاد شده كه درختان بزرگ و درهمي دارد. مسير اكثر رودخانه‌هاي‌خوزستان سرتاسر از درختان جنگلي گز پوشيده‌است.
در فصل بارندگي كه از نيمه آبان شروع مي‌شود و تا اواخر فروردين ماه ادامه مي‌يابد گياهان فراواني‌مي‌رويند. در نواحي مرطوب جنس گياهان از نوع قارچ، خزه و گلسنگ است. پوشش گياهي در ارتفاعات‌بختياري به چراگاه دام عشاير تبديل شده است. پوشش گياهي شمال و شمال شرقي به صورت استپ كوهي وكوهپايه‌اي است و داراي درختان انجير، بادام كوهي، كنار، سدر، گون، بلوط و... است.
سردر ورودي شمال غربي از آثار قرن 12 ه . ق است وتزئينات مقرنس و كاشيكاري دارد. در ميانه ضلع جنوبي و شرقي ايوان و در طرفين ايوان‌ها، دهنه‌هايي وجوددارد. بخش اصلي مسجد كنوني شبستان ستوندار جنوبي است كه در ميانه آن ايوان قرار دارد. طاق و گنبد آجري‌شبستان بر روي پايه‌هاي سنگي ساخته شده است. ايوان جانب شرقي صحن، در زمان صفوي ساخته شده است.شبستان مسجد قديمي‌ترين بخش آن است. بر نماي اضلاع شمالي و غربي مسجد تاريخ‌هاي قرن سيزدهم وچهاردهم هجري قمري ثبت شده است
مسجد جامع شوشتر،شوشتر
بر سردر خارجي‌شبستان كه به مقرنس و آجر كاري مزين است، دو قطعه سنگ نوشته نصب شده كه بر روي آن‌ها آياتي از قرآن‌كريم حك شده شده است. در ضلع شرقي مسجد، بقاياي مناره زيبايي از قرن هشتم ه . ق ديده مي‌شود. اين‌مناره ساقه‌اي استوانه‌اي و مزين به آجركاري دارد كه در ميان آن با كتيبه‌هاي زيبايي به خط بنايي از كاشي‌فيروزه‌اي رنگ با عبارات «الله»، «محمد» و «علي» كار شده است. اين بنا در دوره اخير تعمير شده و به ثبت رسيده‌است .
بقعه دانيال نبي،شوش
در اين بقعه، ضريحي و در زير آن، مرقدي با سنگ‌هاي زرد قديمي بدون نوشته قرار دارد. سقف محوطه بقعه‌آيينه كاري شده است و دريچه‌هاي نورگيري بر روي هشت گوش زير گنبد تعبيه شده است. پي‌هاي بقعه قديمي‌و قطور هستند. پيشاني ضلع شرقي بناي بقعه كاشيكاري شده است. گنبد بارگاه دانيال پيامبر به صورت كثيرالاضلاع شش ضلعي بر قاعده‌اي مدور استوار شده است .