معرفی
موقعيت جغرافيايي
استان هرمزگان با 8/68475 كيلومتر مربع مساحت در جنوب ايران و در شمال خليج فارس قرار دارد.تنگه هرمز يكي از حساس‌ترين و حياتي‌ترين راه‌هاي آبي عصر حاضر درقلمرو سياسي اين استان واقع شده‌است. بندرعباس، بندر لنگه، ميناب، رودان، قشم، جاسك، حاجي آباد و ابوموسي شهرستان‌هاي استان‌هرمزگان را تشكيل مي‌دهند
بخش عمده استان هرمزگان را مناطق كوهستاني در بر گرفته است. رشته كوه زاگرس از سمت شمال شرقي به‌جنوب شرقي استان امتداد يافته و به تپه ماهورهاي آهكي، شني و به زمين‌هاي پست ساحلي موازي خليج‌فارس و درياي عمان منتهي مي‌گردد .
جمعیت استان
در آبان ماه 1375، استان هرمزگان 1062155 نفر جمعيت داشته است كه از اين تعداد 80/41 درصد درنقاط شهري و 74/57 درصد در نقاط روستايي سكونت داشته و بقيه غير ساكن بوده‌اند. نسبت جنسي جمعيت‌استان 106 است.
تاريخ و فرهنگ ،هرمزگان
تاريخ استان هرمزگان با تاريخ و جغرافياي خليج فارس در هم آميخته است. تاريخ مكتوب بندر هرمز اززمان اردشير بابكان آغاز مي‌شود. گروهي معتقدند كه آباداني بندر هرمز بين سال‌هاي 241-211 ميلادي روي‌داده و بعنوان يكي از مهم‌ترين مراكز داد و ستد شرق معروف شده است. در سال 750-661 ميلادي منطقه‌خليج فارس جزو خلافت امويه و سپس جزو خلافت عباسي،ميلادي 1285 - 750، بود .
در اواخر قرن هشتم ميلادي كه داد و ستدهاي دريايي رونق به سزايي داشت، گروهي از مورخين، راه دريايي‌خليج فارس را با اهميت‌تر از جاده معروف ابريشم و يا يك مسير مهمي از آن مي‌دانند
در سال 1497 ميلادي،براي اولين بار استعمارگران غربي به فرمانروايي «واسكودوگاما» در بنادر خليج فارس پياده شدند. در سال 1506ميلادي، پرتغالي‌ها بعنوان حفاظت منافع پرتغال در برابر تجار مصري و ونيزي، جزيره هرمز را محاصره كردند.بندر هرمز در اين زمان كليد تجاري خليج فارس محسوب مي‌شد و راه ادويه از كنار همين بندر در تنگه هرمزعبور مي‌كرد
شاه اسماعيل صفوي در صدد اعاده مالكيت ايران بر هرمز بود كه به سبب گرفتاري‌هاي ناشي ازجنگ با عثمانيان، موفق به راندن پرتغالي‌ها نشد و با آنها پيماني منعقد نمود. كه طي آن تسلط پرتغالي‌ها برخليج فارس تا مدتي تثبيت شد. اما شاه عباس بزرگ به كمك انگليسي‌ها، به حاكميت پرتغالي‌ها در جزيره هرمزو خليج فارس خاتمه داد
در سال 1004 (ه . ق)هلندي‌ها، تجارتخانه‌اي در بندر عباس تاسيس كردند و رقابت بين هلند و انگليس شدت‌يافت. در اواخر دوره سلطنت شاه صفوي، دولت ايران به لغو معافيت گمركي واردات و صادرات هلندي‌ها اقدام‌كرد. دولت ايران به هلندي‌ها اجازه داد كه در هر نقطه‌اي از ايران به تجارت ابريشم اقدام كنند. در همين زمان‌هلندي‌ها، دژ مستحكمي را در نزديكي تجارتخانه خود در بندر عباس احداث نمودند
ميرمهنا حاكم جزيره خارك و بندر ريگ به بهانه عدم پرداخت اجاره بها، در سال 1765 به هلندي‌ها حمله‌برد و آنها را از خليج فارس بيرون راند. پس از اين ماجرا انگليس در خليج فارس، شيخ نشين‌هاي متعدد كوچكي‌را ايجاد نمود تا از اتحاد آنها در مقابل خود جلوگيري كند
خليج فارس بعد از جنگ جهاني اول به عنوان مهم‌ترين كانون نفت و منبع مهم رشد صنايع، اهميت‌اقتصادي و استراتژيكي مهمي يافت. موقعيت استراتژيكي استان هرمزگان موجبات توجه ويژه به اين منطقه رابراي دولت‌ها و كشورهاي خارجي الزامي ساخت .
آب و هوا
استان هرمزگان در ناحيه گرم و خشك ايران قرار گرفته و آب و هواي نيمه بياباني دارد. هواي نوارساحلي استان در تابستان‌ها بسيار گرم و مرطوب و در زمستان‌ها بسيار معتدل است. نزولات جوي استان اندك‌است. رطوبت نسبي در نواحي ساحلي بسيار بالاست .
صنايع دستي و سوغاتي ها
صنايع دستي و سوغاتي‌هاي استان عبارتند از: كوزه‌هاي سفالي معروف به حبله،پارچه‌هاي گلابتون دوزي شده، شيريكي پيچ، چادر شب، قالي و فرش، سبد و حصير و انواعي از صنايع دستي‌دريايي كه مورد علاقه جهانگردان قرار مي‌گيرند.
موزه ها
موزه مردم شناسي ،بندرعباس
آثار باستانی و جاذبه های گردشگری
قلعه پرتغالي‌ها قشم
در انتهاي شمال خاوري جزيره قشم يك قلعه قديمي و مخروبه وجود دارد اين قلعه را در سال 1030 هـ.ق (1621 ميلادي) به دستور پادشاه اسپانيا، در مسير بندر قشم ساخته‌اند. اين قلعه در سال 1622 به دست سپاهيان ايران فتح شد و تا امروز نيز آثار ديوار خارجي آن باقي مانده است.قلعه مذكور دو حصار و برج‌هايي در چهار گوش دارد. در پشت حصار بيروني قلعه، خندقي وجود داشته كه اينك پر شده است. ديوار سازي قلعه با سنگ هاي مرجاني و سنگ لاشه و ملات گچ و ساروج به شكل بناهاي عهد ساساني انجام گرفته است. در ميان خرابه‌هاي قلعه هنوز هم تعدادي لوله زنگ زده توپ وجود دارد. چهار لوله از اين لوله‌ها را در اطراف در ورودي پاسگاه‌هاي قديمي قشم و لافت نصب كرده‌اند و چند لوله توپ ديگر نيز به بندر لنگه حمل شده است.
قلعه هزاره (بي بي مينو ) ميناب
تنها بناي تاريخي شهر ميناب ، قلعه‌اي موسوم به قلعه هزاره است . مردم بومي اين قلعه را بي بي مينو مي‌ناميدند و معتقدند كه در روزگاران گذشته دو خوار به نام‌هاي «بي بي مينو» و «بي بي نازنين» اين شهر را بنا كرده‌اند. گويا در گذشته دو قلعه وجود داشت كه يكي از قلاع ويران شده و تنها قلعه باقي مانده، به نام قلعه «هزاره» يا «بي بي مينو» شهرت يافته است. اين قلعه تا اواخر دوره قاجار مركز حكومت محلي بود و در اطراف آن، خندقي كنده شده بود در آن زمان هميشه صد سرباز مسلح در قلعه مستقر بوده و نگهباني مي‌داده‌اند. در حال از اين قلعه حاضر مخروبه‌اي باقي مانده است .
تپه كولغان قشم
بالاي يكي از تپه‌هاي كولغان، آثار معماري و آبراه‌هاي (كانال‌ها) سالمي با ديوارهاي سنگي به طول بيش از صد متر باقي مانده است كه در نوع خود جالب توجه هستند. در قسمت ديگري از تپه قبرستان منظمي با قبرهايي در دو رديف و با فاصله دو متر از يك‌ديگر وجود دارد. نشانه‌هاي باقي‌مانده از اتاقك‌هاي مجاور تپه گوياي آن است كه اين محل احتمالاً بازاري بوده كه رونق بسيار داشته باشد. در كنار اين ويرانه‌ها، سه حوض حفر شده در داخل سنگ وجود دارد كه بزرگ‌ترين آن ها 1 متر طول و 4 متر عرض دارد. درخت كنار تنومند و زيبايي نيز در جوار آن قرار دارد. تپه‌هاي كولغاغن مشرف بر دريا و سد خاكي (بالاتل) هستند و از زيبايي و چشم‌انداز بسيار جالبي برخوردارند. عده‌اي معتقدند كه اين مكان نيايشگاه ناحيه بوده است.
محله‌ي باستانی سورو بندرعباس
محله سورو،درباختر شهر بندرعباس قراردارد از اين محل سكه‌های متعدد مربوط به دوران مختلف به ويژه دوران ساسانی، صفوی و قاجاری به‌دست آمده است كه اكنون در موزه بندر عباس نگه‌داری مي‌شود. از سكه‌های مكشوفه چنين برمي‌آيد كه ملوك هرمز صاحب ضراب‌خانه بوده‌اند و به غير از مسكوكات مس و نقره ، مسكوكات طلا هم ضرب مي‌كرده‌اند. در سال 1925 تعداد 64 سكه طلا ضرب ملوك هرمز و جروان در روستاي گودو كشف شده است.
شهر قديمي خوربس قشم
هنگام حفاري‌هاي باستان شناسي در جزيره قشم، آثار يك شهر قديمي كشف شد. اين شهر كه تا قرن چهارم هـ.ق شهري آباد بوده؛ به دوره ساسانيان مربوط است.در حفاري‌هاي انجام شده سفالينه‌ها و آثار بسياري از اين محل به دست آمده است. طول تقريبي شهر خربر 7 كيلومتر است و از منابع آب شيرين برخوردار است.
روستاي دژگان بندرعباس
اين روستا، از توابع بخش مركزي شهرستان بندر لنگه است و در يك منطقه كويري، در هفتاد و پنج كيلومتري شمال شرقي بندر لنگه واقع شده است. اين روستا آب و هواي گرم و خشك دارد. وجود رودخانه، كوه، پوشش گياهي نسبتاً مناسب و جانوراني از قبيل آهو، گوزن، قوچ، ميش، گراز، قرقاول و كبك از عناصر زيست محيطي و جاذبه‌هاي طبيعي آن است. در زمينه آثار تاريخي و مذهبي، اين روستا داراي مسجدي قديمي و زيارتگاهي به نام سيد محمد علي گلباراني است مسجد معروف به مسجد قريه از لحاظ شيوه ساخت، معماري داخلي و خارجي بنا، گنبد و گلدسته، گچ‌بري و سنگ‌تراشي قوس‌ها و... در خور توجه ويژه است و با سبك معماري بناي مسجد علي بندر لنگه مطابقت دارد.
آب گرم گنو بندر عباس
چشمه آب معدني گنو در فاصله 34 كيلومتري شمال خاوري بندرعباس، در كنار راه‌بندرعباس- سيرجان واقع شده است. يك راه آسفالته فرعي به اين چشمه منتهي مي‌شود. اين چشمه در دره‌اي قرار دارد كه كوه گنو و ارتفاعات سخت آهكي، از شمال و جنوب، آن را در بر گرفته‌اند. از آب اين چشمه، جهت آبياري نخلستان و استحمام استفاده مي‌شود. آب چشمه گنو از دسته آب‌هاي گودگردي خيلي گرم (كلروره سولفاته كلسيك گوگردي( است. اين چشمه دو استخر زنانه و مردانه نسبتاً بزرگ و تميز دارد كه به تأسسيساتي مانند چندين رواق كوچك براي استراحت و اقامت مسافران، محل فروش نوشيدني و غيره تجهيز شده است. محوطه اطراف چشمه پر از درختان نخل بسيار زيبا و سرسبز است. پساب اين چشمه پس از خارج شدن از استخرها، مانند رودخانه كوچكي پس از طي چند كيلومتر با آب نسبتاً زيادي به‌صورت آبشار كوچك و جالبي به پايين سرازير مي‌شود. چشم‌انداز چشمه، آبشار و كوه گنو بسيار زيبا است.
چشمه آب گرم لشتان)خمير
اين چشمه در هفت كيلومتري خاور شهر بندرخمير قرار دارد. آب چشمه از شكاف سنگ‌هاي مارين از زمين خارج مي‌شود. در اطراف چشمه، دو استخر به ابعاد ده در سه و نيم متر و شش در پنج متر با عمق يك و نيم متر است كه در امتداد يك‌ديگر ساخته شده‌اند. آب از استخر اول وارد استخر دوم مي‌شود. در اين محدوده دوازده اتاقك جهت استراحت و اقامت مسافران ساخته شده است و به طور رايگان در اختيار مراجعين قرار مي‌گيرد. طرز تشكيل اين چشمه براساس فرضيه تكتونيك (ساخت زمين‌شناختي) صفحه‌اي استوار است.آب چشمه لشتان (خمير) در رديف آب‌هايي‌باكاتيون‌ها(يون‌هاي‌منفي)و آنيون‌هاي (يون‌هاي مثبت) مختلف گرم است.
مسجد جامع دلگشا
اين بنا در محله دلگشا در کناره خيابان ساحلی بندر عباس واقع شده و ظاهرا بنای قديمی آن در سال 175 ه.ق توسط زين العابدين ابوالقاسم اوزی بنا شده و در حدود سال 1354 ه ش به غير از بخشی از شبستان آن کاملا تجديد بنا شده و گسترش يافته است. بنای قديمی مسجد مشتمل بر شبستان ستون‌دار با 12 ستون در ميانه و ايوان های ستون‌داری در سه جبهه باختري، جنوبی و خاوري بوده است. از اين بنا تاکنون بخش ستون‌داری در ميانه شبستان جديد باقی مانده که تنها قسمت درخور توجه و مطالعه بناست. اين بخش از شبستان دارای 12 ستون با ساقه‌ای استوانه‌های و پايه‌ای مکعب است که ستون ها در بالا توسط قوس های جناغی به هم‌ديگر اتصال يافته و زمينه را برای برپا داشتن مسطح تير پوش فراهم ساخته اند. ساقه و پايه ستون ها در تعميرات اخير با قطعات سنگ نما پوشش يافته است. سر ستون ها و بخش های فوقانی آن ها دارای تزيينات گچی است. بخش های جديد بنا و خاصه نمای بيرونی آن فاقد اصالت تاريخی و هنری است.
مسجد و مناره ملك ابن عباس (مسجد علي) بندرلنگه
اين مسجد قديمی كه در قسمت باختری شهر بندر لنگه و در نزديكی دريا واقع شده است توسط شخصی به نام «حاج‌محمدبن‌عباس» در سال 1280 هـ.ق احداث و به يادگار گذاشته شده است.
درحال‌حاضر از تمامی بنای مسجد، يك شبستان بزرگ و نيمه ويران و يك مناره باقی مانده و مناره و شبستان اين مسجد از نظر قدمت ساختمان با ساير بناهای تاريخی شهر يكسان نيست و سبك معماری آن ويژگی منحصر به فردی دارد. مناره مسجد كه 22 متر طول و 5/3 متر قطر دارد از لحاظ سبك ساختمان با ديگر مناره‌های ايرانی متفاوت است. طرح معماری بالای گلدسته آن تركيبی از طرح‌های معماری هنری و ايرانی است و به شكل مارپيچ و ممانند مار حلقه شده‌ای سر برافراشته و در بالای گنبد و بر انتهای گلدسته قرار گرفته است. ساختمان اين مناره و محوطه آن با پنجره‌های مشبك و كاملاً به سبك هندی چوب سازی شده است. كنده كاري‌های روی چوب به صورت قوس‌های تزيين و نماهای رواقی است. چتر سايبان روی مأذنه، تقليدی از مرغان پر گشاده هندی است. شبكه‌های‌چوبی تحتانی آن مشبك و منطبق بر تركيب‌های كثيرالاضلاع هندي و از چوب است. سبك درب سازی آن ايرانی بوده و بقيه گلدسته يعنی ستون استوانه‌ای شكل و تزيينات آجركاری و گچ‌بری و ستون سازی زير مأذنه دارای نقش و سبك دوران قاجار و متأثر از سبك معماری و تزييناتی دوران صفوی است. گچ‌بری سقف شبستان و ايوان آن ، تركيبی از قالب گيری و قطعات گل و بته است و نماسازی آن گچی است. در قسمت‌های برجای مانده داخل بنا، به طور كاملاً آشكاری سبك نماسازی داخل معابد هندی به كار رفته است.
مسجد جامع قشم
مسجد جامع؛ بزرگ ترين و قديمي‌ترين مسجد قشم است كه گفته مي‌شود از آثار «صوغيه» (همسر حاكم وقت) بوده و در سال 1202 هـ.ق ساخته شده است. طرح شبستان مسجد مستطيلي شكل است و در وسط آن، در دو رديف، شانزده ستون تعبيه شده است. داخل مسجد در جهت طولي از 7 دهانه و در جهت عرضي از 4 دهانه فرش انداز شكل گرفته است و محراب آن در وسط ديوار طولي جنوبي قرار دارد. پوشش سقف به كمك ديوارهاي دو طرف و قوس‌هاي تيزه‌دار بر روي ستون‌هاي 16 گانه استوار شده است. در حال حاضر نيز در اين مسجد به طور مرتب در روزهاي جمعه نمازهاي جمعه و در اعياد مذهبي برگزار مي‌شود.
زيارتگاه شيخ اندرآبي قشم
رو به روي بندر لافت و در شمال جزيره قشم ـ بين بندر لافت و خمير ـ جزيره كوچكي به نام شيخ اندر آبي وجود دارد كه در موقع مد دريا قسمت‌هايي از آن به زير آب مي‌رود. فاصله بين بندر لافت و جزيره شيخ اندرآبي را مي‌توان با يك قايق موتوري در مدت 5 دقيقه طي كرد. در حاشيه شمالي جزيره شيخ اندر آبي كه سطح آن از ساير قسمت‌هاي جزيره پايين‌تر است، تعداد زيادي درخت حرا و در جنوب خاوري جزين نيز گنبد سفيدي موسوم به زيارتگاه شيخ اندرآبي يا قدمگاه شيخ وجود دارد. در هنگام جزر، بر وسعت حزيره افزوده مي‌شود و در موقع مد و بالا آمدن آب دريا، مساحت آن كاهش مي‌يابد. در حال حاضر، كسي در اين جزيره زندگي نمي‌كند. اين زيارتگاه مورد احترام ماهي گيران و دريانوردان است.
پل لاتيدان بندرعباس
پس از اخراج پرتغالي‌ها از ايران رفته رفته از اهميت بندری جزيره هرمز كاسته شد و بندر عباس جای آن را گرفت و مهم‌ترين بندر ارتباطی ايران شد. پل لاتيدان در مسير كاروان روی لار بندر عباس در جهت گسترش امور بازرگانی احداث شد. اين پل در 50 كيلومتری باختر بندر عباس بر روی رودخانه كل (كول) ايجاد شده و يادگار دوره صفوی است. بر خلاف پل‌های ديگر دوره صفوی كه آجری هستند اين پل از سنگ بدون شكل ساخته شده و از طويل‌ترين پل‌های ايران است. اين پل دارای صد دهانه بوده كه در حال حاضر 33 دهانه آن مشهود است.در ميان آنها چشمه تاق‌هايی در دو طبقه تعبيه شده‌اند. بنای اين پل از عالي‌ترين طرح های پل‌سازی ايران قديم محسوب مي‌شود.
آب انبار خربر قشم
در كنار شهر باستاني خربر، در جنوب باختري جزيره قشم، حد فاصل بين شهر و يك نيايشگاه مهري، يك مخزن بزرگ آب مربوط به دوره ساسانيان وجود دارد. اين بركه مدت‌ها مخروبه بود ولي در سال‌هاي اخير به نحو بسيار مطلوبي بازسازي شده است.
قلعه لشتان بندر لنگه
اين قلعه در 6 كيلومتری خاور بندرلنگه قرار گرفته و تاريخ بنای آن سال 904 هجری قمری است. با توجه به تاريخ مذكور، گروهی معتقدند كه ساخت اين بنا به زمان سلطه و قدرت پرتغالي‌ها بر خليج فارس مربوط است. جمعی نيز عقيده دارند اين قلعه در عهد هخامنشی احداث شده و بيش از 2000 سال قدمت دارد. در حال حاضر به جز حصاربند و آثار مخروبه ديوارها، اثر ديگری از ساختمان قلعه باقی نمانده است. در داخل قلعه لشتان چندين قبرستان، ده‌ها بركه آب و انبار آذوقه و اثار فراوان ديگری بر جای مانده است. دخمه‌های سنگی، شبيه به دخمه‌های غار چهل خانه و دخمه‌های فوقانی ارتفاعات شمالی بندر طاهری (سيراف) دارد.
